افزایش سطح دانش خود مراقبتی در بیماران، در کاهش احتمال برگشت آنان به بیمارستان مؤثر است

دکتر فاطمه حشمتی نبوی، متولد ١٣۶۵، عضو هیأت علمی درگروه مدیریت پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، یکی از اساتید تأثیرگذار در حوزه‌ی آموزش بیماران است که با همکاری تیم تحقیقاتی خود، طرح پژوهشی را با هدف افزایش سطح دانش و رفتارهای خود مراقبتی در بیماران بمنظور کاهش احتمال برگشت بیماران به بیمارستان به سرانجام رسانده است؛ با این نگاه که بیماران آگاه، اغلب به برنامه های درمانی خود پایبندی بیشتری دارند و احتمال اینکه سبک زندگی سالمی داشته و در نهایت به نتایج سلامتی بهتری دست یابند، بیشتر است. پایگاه خبری وب دا گفتگویی با این استاد جوان و تلاشگر داشته که در ادامه می خوانید:

وب دا: ضمن خیرمقدم خدمت شما استاد گرامی، بفرمایید که تحصیلات دانشگاهی را از چه زمان و در کجا آغاز کردید؟

من تحصیلات دانشگاهی را در رشته ی پرستاری و از سال ١٣٧۴ در دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی مشهد شروع کردم و در سال ١٣٧٨در مقطع کارشناسی فارغ التحصیل شدم. مقطع ارشد در رشته ی مدیریت پرستاری را هم در سال ١٣٧٩ در دانشگاه تربیت مدرس آغاز کردم و موضوع پایان نامه ام در این مقطع " آموزش به بیمار " بود که اجرای این فرایند را در بیمارستان ثامن ائمه ( ناجا ) مشهد، انجام دادم و نهایتاً مدرک کارشناسی ارشد را در سال ١٣٨٢ اخذ کردم. طی همان سال در آزمون دکترا در مرحله اول پذیرفته شدم، ولی در مرحله ی دوم در طی مصاحبه به علت جوانی و کامل نبودن رزومه در اولویت پذیرش قرار نگرفتم، در سال ١٣٨۵ مجدد در آزمون دکترا شرکت کرده و در دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شدم و تحصیلاتم در مقطع دکتری در سال ١٣٨٩ به اتمام رساندم .

وب دا: آغاز فعالیت شغلی شما از چه سالی، در کجا و با چه مسئولیت‌هایی بوده است؟

 من کار خود را به عنوان عضو هیأت علمی پرستاری، با مرتبه علمی مربی در دانشکده پرستاری و مامایی شروع کردم و طرحم را در دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان هیأت علمی گذراندم و پس از دفاع رساله خود در مقطع دکتری مجدد درخواست خود را برای عضویت هیأت علمی در دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد اعلام کردم، که در ابتدا به عنوان عضو هیأت علمی پیمانی و بعد از مدتی به عنوان عضو هیأت علمی رسمی در سال ١٣٩۰ در دانشکده ی پرستار شروع به کار کردم و افتخار دارم که تا این زمان در دانشگاه علوم پزشکی مشهد در حال خدمت هستم.

وب دا : لطفاً در خصوص طرح آموزش به بیمار در مقطع کارشناسی خود ،توضیح بفرمایید؟

بیماران ما داروهای پر عارضه ای را دریافت می کنند و زمان و مدت انجام شیمی درمانی سرپایی خیلی کوتاه است، لذا فرصت آموزش نحوه مراقبت های بعد از شیمی درمانی به بیمارانمان را نداشتیم و به طور معمول بیماران با عارضه هایی همچون زخم شدن دهان و عارضه های این چنینی باز می گشتند، لذا این مسئله ذهن من را مشغول و این طرح را در ذهنم ایجاد کرد که ما می توانیم به بیمارانمان در مورد فعالیت های خود مراقبتی که باید تا دوره بعدی شیمی درمانی انجام دهند آموزش دهیم .

با توجه به این که رشته من  مدیریت پرستاری بود، چند طرح و برنامه پیشنهادی برای خودم یادداشت کردم و این طرح ها را با جناب آقای دکتر قوام نصیری، (ریاست وقت بیمارستان و استاد برجسته ی انکولوژی) درمیان گذاشتم و ایشان پیشنهاد من را پذیرفتند و با همکاری ریاست بیمارستان و تیم سلامت اعم از پزشک، پرستاران و حتی کادر امور بالینی، این اتفاق رقم خورد و مرکزی به عنوان مرکز مشاوره و آموزش به بیمار در بیمارستان امید افتتاح شد. این کار جزء یکی از تجارب ارزشمند زندگی برای من در دوره ی کاری و حرفه ای من بود.

وب دا: لطفا در خصوص  طرح تحقیقاتی خود  واهداف کلی آن  برایمان مختصری توضیح دهید؟

 این طرح تحقیقاتی در مورد بیماران قلبی (افزایش دانش وفعالیت های خود مراقبتی بیماران و به منظور کاهش بستری مجدد بیماران )است و با توجه به علاقه من به موضوع آموزش به بیمار، سعی کردم این موضوع را هم در زمان دانشجویی، هم در مسوولیت های اجرایی، هم تدریس و حتی به عنوان یک عضو هیئت علمی در الویت قرار دهم. این طرح تحقیقاتی در واقع پایان نامه ی کارشناسی ارشد دانشجوی ما سرکار خانم سولماز قبله است که زحمات زیادی برای این طرح کشیدند و با همکاری مدیریت پرستاری بیمارستان امام رضا (ع)و سوپروایزر بیمارستان، در بیمارستان امام رضا (ع) مشهد انجام شد.

وب دا: لطفاً علت پیشنهاد این طرح تحقیقاتی را بیان کنید؟

همان طور که اطلاع دارید، نارسایی قلبی یک بیماری مزمن است که طی آن قدرت پمپاژ خون توسط قلب کاهش پیدا می کند و بیماران به علت این کاهش قدرت پمپاژ یک سری مراقبت هایی را باید انجام دهندکه این مراقبت ها شامل موارد زیر است:

 رعایت رژیم غذایی (به خصوص رژیم غذایی کم نمک )، دقت در مصرف مایعات، مصرف صحیح دارو (داروهایی که در قدرت پمپاژ قلب تاثیر دارد و باید این دارو را خیلی با دقت مصرف کنند) و اصلاح سبک زندگی، که سبب می شود بیمار از علائم خود با خبر شود و در صورت لزوم از تمهیداتی که آموزش دیده است استفاده کند.

در واقع این که یک بیمار این دانش را داشته باشد که حالت عادی و حاد خود را بررسی کند و تصمیم درست بگیرد، این امر سبب می شودکه از بروز مشکلات جدی تر برای بیمار و همچنین از بستری های غیر ضروری جلوگیری کند و امکانات بیمارستانی را به بیماران حادتر اختصاص دهند.

ما با بررسی مقالات و کتاب ها و متون یک روش مناسب را برای اجرا در بیمارستان امام رضا (ع) مشهد با کمک مسئولین بیمارستان، سوپروایزر آموزش سلامت، سرپرستاران بخشها و پزشک معالج انجام دادیم؛ چون به هر حال یک کار باید به صورت عملی انجام شود تا نقوص و نقاط قوت آن شناسایی شود، در واقع نقطه ی کلیدی کار این است که ما بتوانیم به بیمار و خانواده این دانش و مهارت را آموزش دهیم تا قادر باشد علائم اولیه را شناسایی کند و تدابیر اولیه را به درستی  اجرا کند یا اگر علائم اورژانس هست به بیمارستان مراجعه کند .

این طرح در واقع شامل بررسی فرایند ارجاع بیماران به کلینیک آموزش سلامت بود، در این کلینیک، پرستاران خبره آموزش هایی در مورد مراقبت های قبل از بستری شدن و ترخیص را ارائه می دهند که این طرح از سال ١۴۰۰ از معاونت پرستاری وزارت بهداشت ابلاغ شد و همه بیمارستان ها موظف هستند، برای بیماری های رایج و بیماری های مزمن آموزش های لازم را در کلینیک های آموزش سلامت ارائه دهند.

وب دا: بفرمایید چه مواردی را در این طرح بررسی می کنید؟

ما درابتدای این طرح با سوالاتی از قبیل، آیا همه بیماران این آموزش ها را از طریق کلینیک آموزش سلامت دریافت می کنند، علت دریافت نکردن آموزش ها چیست و… رو به رو هستیم. پس از بررسی و رفع اینگونه مسائل شروع به آموزش می کنیم؛ آموزش فرد به فرد ، آموزش از طریق ویدئو های باکیفیت، آموزش های چندرسانه ای و مطالب آموزشی چاپی به صورت یک دفترچه که به بیمار ارائه می شد تا خود را به صورت روزانه بررسی کند.

در این طرح دو پشتیبان تلفنی داریم که پرستار کلینیک آموزش سلامت با بیمار و خانواده تماس گرفته و علائم را بررسی می کردند و ثبت می شد. پس از گذشت  ۵ ماه  از این طرح، با بررسی متوجه شدیم گروهی از افراد که در این طرح شرکت کرده بودند سطح دانش و رفتارهای خود مراقبتی اشان افزایش پیدا کرده و میزان برگشت به بیمارستان و بستری آن ها کاهش شدیدی داشت . این نتایج را در مرکز کارآزمایی بالیتی ایران نیز ثبت نموده و بصورت پایان طرح به معاونت پژوهشی دانشگاه گزارش دادیم..

سخن آخر...

من به نوبه خود از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، معاون پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی به خاطر حمایت در انجام این طرح تشکر می کنم.

 نکته ی مثبت و خبر خوب اینکه با وجود اینکه این طرح تحقیقاتی تمام شده،  اما این برنامه به شکل یک برنامه جاری و مستمر همچنان در کلینیک آموزش سلامت بیمارستان امام رضا (ع)در حال حاضر توسط همکاران پرستار ما و تحت مدیریت پرستاری در حال انجام است و من از همه ی بیمارانی که در این طرح شرکت کردند، همکاران طرح به ویژه مدیر پرستاری بیمارستان و سوپروایزر محترم آموزش سلامت بیمارستان سرکار خانم عاطفه بهبودی فر و جناب آقای دکتر اشراقی  که مشارکت فعالی در این طرح داشتند و دانشجوی گرامی سرکار خانم سلماز قبله که به سرانجام رسیدن این طرح کمک کرده اند، کمال تشکر را دارم.